Artykuł Czytelnika: Książkowisko (4) "Siła nawyku", C. Duhigg
Książka amerykańskiego dziennikarza Charlesa Duhigga nie jest jednym z wielu poradników tłumaczących "jak żyć" albo "jak osiągnąć sukces w weekend", od jakich uginają się półki w księgarniach. Nie udziela prostych, cudownych recept, które pozwoliłyby nam na szybkie osiągnięcie zamierzonych przez nas celów życiowych. Raczej jest przystępną w lekturze opowieścią (może nawet reportażem) o pewnych dobrze już zbadanych i udokumentowanych na gruncie psychologii zjawiskach i mechanizmach rządzących naszym umysłem. Okraszona jest wieloma ciekawymi historiami i rozmaitymi "case studies" ludzi, którym udało się wykorzystać tę wiedzę, by pozbyć się szkodliwych nawyków - zwykle nałogów, a zastąpić je tymi dużo bardziej korzystnymi dla zdrowia i portfela.
Czym jest w ogóle nawyk? Zazwyczaj rozumiemy go jako pewną czynność, którą wykonujemy tak często, regularnie i zawsze w ten sam sposób, że robimy to bezwiednie, niemalże bez udziału świadomości. Autor odkrywa przed nami zasadę działania nawyku, który składa się z 3 następujących po sobie elementów: wskazówki, zwyczaju i nagrody.
Wskazówka stanowi wyzwalacz, który wprowadza nasz mózg w swego rodzaju tryb automatyczny, w którym odtwarzane są "z pamięci" kolejne kroki składające się na zwyczaj. Może być nią np. uczucie, które powstaje w nas w jakichś szczególnych sytuacjach, znalezienie się w określonym miejscu, dostrzeżenie jakichś przedmiotów, kolorów. Zwyczajem może być natomiast dowolna czynność, najczęściej fizyczna i nie zawsze niezbędna, np. sięganie po papierosa, przełączanie pilotem pomiędzy kanałami, czy kartkowanie wyjmowanych na chybił-trafił książek z półki. Za zapisanie i "motoryczne" odtwarzanie tej sekwencji czynności odpowiadają specyficzne skupiska neuronów zwane "jądrami podstawnymi". Na końcu przeważnie uzyskujemy - z czego rzadko jednak zdajemy sobie sprawę - małą gratyfikację w postaci np. zastrzyku dopaminy lub endorfin do mózgu, czyli nagrodę (przyjemność). Informacja o tym, że otrzymaliśmy nagrodę jest zawsze gdzieś w mózgu zapisana, co pozwala później niejako "na skróty" połączyć wskazówkę z antycypacją, intuicyjnym przewidywaniem nagrody.
Tak właśnie powstaje tzw. pętla nawyku. Albowiem jest to mechanizm działający na zasadzie sprzężenia zwrotnego i stąd zresztą wynika jego siła, którą nieraz potocznie nazywamy siłą przyzwyczajenia. Nawyków mamy bardzo wiele i mogą być one zarówno pożyteczne, jak np. nawyk mycia zębów; szkodliwe, jak niszczące zdrowie nałogi; jak i neutralne, np. nawyk jedzenia jogurtu zawsze o godz. 17:00, kiedy to zaczyna się nasz ulubiony serwis informacyjny w telewizji. Wskazówką tutaj nie jest więc głód, lecz samo wybicie tej określonej godziny i rozpoczęcie programu.
Pozbyć się szkodliwego nawyku można zastępując środkową jego część, czyli zwyczaj, nową sekwencją czynności, a pozostawiając niezmienioną wskazówkę i nagrodę. Nie jest to jednak prosta recepta - potrzeba wcześniejszej analizy nawyku oraz wielu eksperymentów, by odpowiednio go przemodelować.
Nie tylko tym naukowym, biologiczno-psychologicznym zagadnieniom poświęcona jest książka. Znajdziemy w niej także wiele ciekawych anegdot z życia działów marketingu wielkich koncernów, pouczające historie o tym, jak wiedza o tych wszystkich mechanizmach jest wykorzystywana przez firmy dla zwiększenia sprzedaży. Siła nawyku to nie tylko siła wpływająca na nas indywidualnie, dla naszej osobistej korzyści lub straty, ale także siła napędzająca dynamikę rozwoju wielu przedsiębiorstw i pozwalająca im manipulować rynkiem i społeczeństwem. Już chociażby z tych powodów warto poświęcić uwagę naszym nawykom, do czego książka stanowi świetne wprowadzenie.
W Nowym Roku życzmy sobie zatem większego wpływu na nasze nawyki. Wszak to my możemy je ukształtować tak, aby później to one kształtowały nas.
